زنگ خطر بحران بی‌آبی به صدا درآمد/ سیستان و بلوچستان بیشترین آسیب را دیده است
تابستان امسال تعداد شهرهایی که در کشور با مشکل بی‌آبی مواجه شدند بیشتر از سال‌های گذشته است. کاهش بارندگی و کم عمق شدن سدهای کشور و همچنین الگوی مصرف نامناسب از عمده دلایل این رویداد مهم زیست محیطی است.
ملت بیدار آنلاین| شقایق مهاجری - تابستان امسال تعداد شهرهایی که در کشور با مشکل بی‌آبی مواجه شدند بیشتر از سال‌های گذشته است. کاهش بارندگی و کم عمق شدن سدهای کشور و همچنین الگوی مصرف نامناسب از عمده دلایل این رویداد مهم زیست محیطی است.
در سال‌های گذشته بیشتر، مناطق گرمسیر، بیابانی و خشک با بحران بی‌آبی روبرو بودند، اما در سال جاری این بحران به مناطق شمالی کشور و پر بارش هم کشیده شد.
به طور مثال در سال 1401 مازندران با کاهش حدود 40 درصدی بارش باران مواجه شد که این میزان از کاهش در استان شمالی خبر از بحران بی‌آبی در سراسر کشور را داده است.
طبق گزارش مرکز ملی پایش خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارش باران سال ۱۴۰۱ مازندران ۳۷۲ میلیمتر بوده که این آمار نسبت به دوره آماری بلند مدت که ۶۴۰ میلیمتر بوده، حدود ۴۲ درصد کمتر و نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۰ که ۶۱۳ میلیمتر بوده، حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است.
از سوی دیگر در استان سیستان و بلوچستان که به طور طبیعی دچار خشکسالی و بارش‌های کم است، معضل بادهای 120 روزه و خشک بودن دریاچه هامون و گرد و غبار ناشی از آن، زندگی و سلامت مردم این مناطق را با مخاطراتی همراه کرده است.
حق‌آبه هیرمند و عدم تعهد افغانستان
بر اساس قرارداد سال ۱۳۵۱ میان دولت وقت ایران و افغانستان قرار بود حق‌آبه تالاب هامون به میزان ۸۵۰ میلیون متر مکعب از رود هیرمند تامین شود که متاسفانه در چند سال اخیر به علت بارش کم، سدسازی در بالادست هیرمند و عدم تعهد اخلاقی طالبان، آبی به ایران نرسید و هامون خشک شد.
حیات هامون به رودخانه هیرمند وابسته است از این رو نوسان آب در آن بر هامون تاثیر مستقیم به جای می‌گذارد که البته این تاثیر را در چند سال اخیر دیده‌ایم؛ به طوری که دیگر آبی از هیرمند روانه هامون نمی‌شود. این در حالی است که بر اساس قرارداد میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ باید سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب و به عبارتی ۲۱ مترمکعب آب در هر ثانیه به عنوان حق‌آبه از هیرمند وارد هامون شود، در چند سال اول این اتفاق افتاد اما به مرور کم و کمتر شد تا اینکه در این سال‌ها دیگر کامل قطع شد و فاجعه خشک شدن را برای هامون و اهالی اطراف آن رقم زد.
با احداث سد انحرافی کمال خان در ۷۰ کیلومتری مرز ایران بر روی بستر اصلی رودخانه هیرمند در ولایت نیمروز این حق هم از هامون گرفته شد و جاری نشدن آن به سمت ایران شدت گرفت، در کنار آن اما یکی دیگر از اقدامات عجیب افغانستان منحرف کردن حجم زیادی آب از هیرمند به سمت شوره زاری به نام «گودزره » است که این حجم آب به تلخاب تبدیل شد و هدر رفت که البته مورد اعتراض ایران هم قرار گرفت.
قطعا این اقدام افغانستان تبعات اقتصادی و اجتماعی زیادی را برای کشور ما به ویژه در استان‌های هم‌جوار با تالاب رقم زد که یکی از آن از بین رفتن فرصت‌های شغلی مردم منطقه و دیگری افزایش مهاجرت ساکنان سیستان است که خطر خالی شدن یکی از مهمترین مرزهای کشور را به همراه دارد.
تبعات خشک شدن هامون
خشک شدن تالاب مشکلات اکوسیستمی زیادی ایجاد می‌کند که یکی از آن‌ها تخریب و از بین رفتن پوشش گیاهی آن است، وقتی پوشش گیاهی از بین می‌رود می‌تواند به منبع گرد و غبار تبدیل شود، در چند سال اخیر به علت خشکسالی این شرایط بدتر شده و از طرفی زمانی که دام‌های سبک، سنگین و شترها برای چرا وارد بستر خشک شده تالاب می‌شوند بافت منسجم و صله بسته خاک زیر پای این حیوانات سست و با کوچکترین باد به هوا بلند می‌شود که مشکلات گرد و غبار را تشدید می‌کند.
همچنین بادهای ۱۲۰ روزه که با آغاز گرما پدید می‌آیند و گاهی بیش از این مدت بخش‌هایی از استان سیستان و بلوچستان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و از بستر تالاب هامون عبور می‌کنند، می‌توانند باعث حرکت شن‌های روان و خیزش گرد و غبار در این منطقه شوند.
این بادها اختلاف فشار هوایی است که در مرز مشترک ایران و افغانستان باعث شکل‌گیری طوفان‌های شدیدی با سرعت‌های بالا در منطقه سیستان می‌شود. این بادها بیشتر شمال استان سیستان و بلوچستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و روی بستر تالاب هامون و منطقه سیستان شروع به فعالیت می‌کند.
بادهای ۱۲۰ روزه در تابستان هر سال اتفاق می‌افتد و معمولا از اواخر اردیبهشت ماه آغاز و تا پایان شهریور و اواسط مهرماه به طول می‌انجامد. یکی از کانون‌های اصلی ایجاد گرد و غبار تالاب‌های خشک شده‌اند بنابراین خشک بودن تالاب هامون که در مسیر این بادها قرار دارد در وقوع گرد و غبار استان سیستان و بلوچستان بسیار تاثیرگذار است.
پدیده گرد و غبار می‌تواند منشا خارجی و داخلی داشته باشد و به گفته کارشناسان حوزه گرد و غبار تا حدودی منشاهای داخلی آن شناخته شده‌اند اما زمان و چگونگی فعال شدن این منشاها بستگی به میزان بارندگی و ذخیره آب در تالاب‌ها دارد. از این رو تعداد دفعات خیزش، شدت و محل وقوع گرد و غبار تابع الگوی بارشی سال گذشته است.
این در حالی است که اگر حق‌آبه تالاب هامون به‌موقع و به اندازه کافی تامین شود، از درصد گرد و غبار منطقه سیستان کاسته خواهد شد.
با این حال مردم سیستان و بلوچستان برای آب و تنفس که حق اولیه و طبیعی هر انسانی است روزهای سختی را سپری می‌کنند و گاه با تجمعات اعتراضی خواسته‌های خود را به گوش مسئولان می‌رسانند.
از طرفی وزارت امور خارجه و وزارت نیرو به نمایندگی از دولت وعده داده‌اند است مشکل آب و حق‌آبه ایران از رود هیرمند را از طریق دیپلماسی حل کنند تا این مایع حیات لب‌های خشک هامون را بار دیگر سیراب و مردمان این منطقه را از وجود این نعمت الهی بهره‌مند کند./ انتهای پیام
